وبلاگ به مثابه يك رسانه
در وبلاگها ديگر شاهد رابطه سنتي يكطرفه رسانههاي قديم نيستيم و هر فرد همزمان ميتواند هم گيرنده و هم فرستنده باشد.
بدين ترتيب مخاطبان نه تنها نقش فعالتري به عنوان دروازهبان در گزينش، تغيير و اصلاح مطالب پيدا ميكنند بلكه حتي ديگر چيزي به نام بازخورد هم معني چنداني نخواهد داشت.
در سال 1969 دو دانشگاه استانفورد و كاليفرنيا براي انجام پژوهشهايي نظامي از طريق رايانه به هم متصل شدند. اين شبكه اطلاعاتي «آرپانت» ناميده ميشد كه آژانس طرحهاي پژوهشي پيشرفته در وزارت دفاع آمريكا مأمور طراحي آن بود و هدفش مرتبط كردن رايانههايي بود كه توسط ارتش، پيمانكاران و دانشگاهها پژوهشهايي براي وزارت دفاع آمريكا انجام ميداد. در اين زمان هنوز pcها ابداع نشده بودند.
اما در دسامبر 1990 اينترنت فعاليت خود را به صورت شبكهاي جهاني آغاز كرد. 15 سال بعد مطابق تحقيقات سايت internet world stats تعداد كاربران اين شبكه به يك ميليارد و 18 ميليون نفر (يعني 7/15 درصد كل جمعيت دنيا) رسيد.
در ايران نيز دسترسي مردم به اينترنت از 1995 آغاز شد كه در سالهاي نخست تعداد كاربران آن از 250 هزار تن تجاوز نميكرد، اما به گفته وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات اين آمار تا پايان سال 85 به 11 ميليون كاربر ميرسد.
تا پيش از عموميت يافتن اينترنت، رسانهها تعريفي كليشهاي و كاركردي محدود داشتند، اما با گسترش اينترنت و فرزندان بعدي آن از جمله: سايتها، روزنامههاي الكترونيكي و وبلاگها، مرزهاي دنياي رسانهها توسعه شگفتانگيزي يافت به نحوي كه عملاً سانسور به امري غيرممكن تبديل شد. بدين ترتيب رسانههاي جديد قدرتي بسيار بيشتر از نسل قبلي خود يافتند.
تاريخچه وبلاگ
نخستين بلاگي كه چنين نامي داشت در سال 1994 توسط «ديو وينر» به وجود آمد. اما واژه وبلاگ براي اولين بار در سال 1997 توسط «جان بارگر» در سايت robot wisdom به كار برده شد. تعداد وبلاگها در آغاز بسيار اندك بود، به نحوي كه تا سال 1999 تنها 23 وبلاگ وجود داشت. اين رقم در اواسط سال 2000 به بيش از 1000 و دو سال بعد به بيش از نيم ميليون رسيد.
در حال حاضر نيز به نوشته سايت ايتاليايي كانا وب بيش از 2/27 ميليون وبلاگ فعال وجود دارد و روزانه بيش از 75 هزار وبلاگ به آنها افزوده ميشود (البته تعداد كل وبلاگهاي فعال و غيرفعال شايد از 100 ميليون هم بيشتر باشد).
محتواي وبلاگهاي اوليه غالباً شامل: مجموعهاي از لينكها و توضيحات متناسب با علاقه نويسنده بود. سپس وبلاگهايي كه جنبه دفترچه خاطرات شخصي داشت به وجود آمد و در ادامه نيز شاهد وبلاگهايي تخصصي در زمينههاي گوناگون همچون: نجوم، روزنامهنگاري، مذهبي، سياسي و... بوديم.
خريدن بلاگر (بزرگترين سرويس وبلاگي) توسط گوگل (بزرگترين موتور جستوجوي اينترنتي) از مهمترين دلايل اهميت وبلاگها در جهان امروز است، ضمن اين كه در حال حاضر هر جا رسانههاي رسمي مثل: راديو، تلويزيون، مطبوعات و خبرگزاريها حضور نداشته باشند اين وبلاگها هستند كه ميتوانند كار اطلاع رساني را انجام دهند. از جمله وبلاگ معروف «سلام پكس» كه در جريان جنگ دوم آمريكا و عراق در سال 2003 به عنوان مهمترين منبع خبري، حتي براي بزرگترين خبرگزاريها و روزنامههاي دنيا، در خصوص وضعيت شهر بغداد در آمده بود.
در ايران نخستين وبلاگها از حدود 5 سال پيش به وجود آمد و در حال حاضر تنها در سايت پرشين بلاگ حدود 700 هزار وبلاگ وجود دارد. كل وبلاگهاي فارسي زبان بيش از 1 میلیون و 200 هزار، تخمين زده ميشوند كه البته فقط حدود نيمي از آنها فعال هستند.
انواع وبلاگها
تقسيمبنديهاي متفاوتي براي وبلاگها وجود دارد مثلاً به لحاظ محتوا كه آنها را به 3 دسته تقسيم ميكنند: گروهي به بيان افكار و ديدگاههاي شخصي نويسنده از طريق نگارش مقاله و يادداشت ميپردازند.
برخي به بيان موضوعات تخصصي در زمينههاي گوناگون: مذهبي، سياسي، هنري، علمي و... ميپردازند كه ميتواند به صورت گروهي اداره شود. اما وبلاگها به لحاظ قالب هم بدين صورت تقسيمبندي ميشوند: تصويري (photoblog) ويديويي (videoblog) و صوتي (Audioblog).
ويژگيهاي وبلاگها
ساختن وبلاگها بسيار راحت است فقط بايد فرم مختصر و سادهاي را- كه بيشتر از چند دقيقه طول نميكشد- پر كرد تا صاحب وبلاگ شد. براي گذاشتن مطلب هم در آن نياز به اتصال به اينترنت نيست ميتوان مطلب را تايپ و پس از اتصال، آن را در وبلاگ Paste كرد.
وبلاگها به دليل سهولت ساخت و استفاده از آنها و همچنين زبان سادهاي كه دارند به قشر خاصي از جامعه محدود نيستند يعني از رئيس جمهوري گرفته تا حتي فروشنده يك فروشگاه ميتوانند نويسنده وبلاگ باشند.اما شايد مهمترين ويژگي وبلاگها را بتوان رهايي آنها از محدوديت و قيد و بند سانسور دانست. بدين ترتيب كه در كلاسهاي روزنامهنگاري ميگويند هر رويداد تا پيش از انتشار توسط رسانهها (مطبوعات و راديو و تلويزيون) تحت تأثير عوامل مختلف درون سازماني شامل:
1- سياستهاي خبري آن رسانه
2- تأثير ارزشهاي اجتماعي، سياسي، مذهبي و فرهنگي و... هر جامعه بر آن رسانه
3- باورها و اعتقادات شخصي خود خبرنگار
4- مسايل فني مثل: كمبود جا در مطبوعات و دقت در راديو و تلويزيون و بدون سازماني شامل:
1 - محدوديتهاي قانوني 2- اعمال نفوذ اشخاص حقيقي و حقوقي 3- اعمال نفوذ صاحبان آگهي 4- تأثير گروههاي فشار 5- مخاطبان 6- منابع خبري (روابط عمومي سازمانهاي مختلف و خبرگزاريها) قرار ميگيرد.
بنابر اين هرگز خبري كه نهايتاً به اطلاع مردم ميرسد بازتاب كامل واقعيت نيست اما وبلاگها چون تحت تأثير اين عوامل نيستند (مگر باورها و اعتقادات شخصي خود نويسنده) و بهعلاوه نويسندگان آنها ميتوانند هويت خود را پنهان نگهدارند، سانسور در آنها جايي ندارد، بنابر اين نه تنها باعث تخليه رواني و آرامش روحي نويسندگانشان ميشوند بلكه در كل با تكثير ديدگاهها باعث افزايش تفاوتها و سؤالها و رشد هويتهاي فردي ميشوند.
اما از سوي ديگر به دليل آزادي بيان بيحد و مرزي كه دارند بعضاً مطالبشان بسيار بيپروا و بي توجه به منافع ملي و مصالح ملي است و به همين خاطر گاهي نميتوان چندان به صحت نوشتههاي آنها اطمينان داشت.
از ديگر ويژگيهاي مهم وبلاگها سرعت بالاي به روز شدن اخبار است كه حتي از راديو هم بيشتر است مثلاً وقتي حدود ساعت 5 صبح 14 دسامبر 2003 خبر دستگيري صدام اعلام شد و مهمترين روزنامههاي آمريكا در بهترين حالت 10 ساعت بعد با انتشار ويژهنامهاي اين خبر را منتشر كردند در حالي كه وبلاگها و روزنامههاي الكترونيكي به صورت لحظه به لحظه به انتشار تازهترين اخبار و تصاوير پرداخته بودند.
البته وبلاگها اين مزيت مضاف را هم دارند كه ميتوانند از طريق لينكهاي متعدد، اطلاعات بيشتري در خصوص موضوع و زمينه كاري خود در اختيار مخاطبانشان قرار دهند.آخرين نكته قابل ذكر در اين زمينه اين است كه وبلاگها ميتوانند به صورت منفرد يا بعضاً هماهنگ با هم از طريق تمركز روي موضوعي خاص نقش مؤثري در جلب توجه و تحريك افكار عمومي داشته باشند.
تفاوت وبلاگ و روزنامه كاغذي
1 - وبلاگها به جاي اخبار جاري و رسمي بيشتر به مخاطبان خود در باره اخبار غيررسمي، خاص و حاشيهاي اطلاع ميدهند.
2 - نسل جوان امروز روزنامه خوان نيست و به كامپيوتر بيشتر عادت كرده است.
3 - امكان دسترسي به مطالب گذشته (آرشيو) خيلي راحتتر از روزنامههاي كاغذي است.
4 - امكان دسترسي به اطلاعات اضافه مرتبط (با توجه به لينگهاي موجود) خيلي راحتتر است.
5 - امكان استفاده از صدا، تصوير و فيلم هم در آن وجود دارد.
6 - امكان ذخيره مطالب مورد نظر راحتتر است.
7 - امكان ارسال نظرات يا مطالب مورد نظر توسط ايميل بسيار راحتتر است.
8 - محدوديت جا وجود ندارد.
9 - هزينههاي كمرشكن تهيه دفتر، تجهيزات، كاغذ، چاپ، توزيع و... را ندارد.
10 - وبلاگها ميتوانند هر لحظه اطلاعات خود را تكميل كنند، اما روزنامههاي كاغذي در بند زمان هستند و مجبورند تا شماره يا چاپ بعدي صبر كنند.
دروازهباني در وبلاگ
يكي از عوامل مهم و تأثيرگذار در روزنامهنگاري سنتي (كاغذي) دروازهباني اخبار است. بدين ترتيب كه هر رويدادي تا پيش از انتشار از فيلترها يا به عبارت ديگر دروازهبانان گوناگوني مثل: خبرنگار، دبيرسرويس، سردبير و... عبور ميكند.
در نتيجه هيچگاه اخبار، بازتاب كامل واقعيت نيستند چون توسط اين دروازهبانان چيزهايي به آنها اضافه يا كم شده است، اما در وبلاگها ديگر شاهد رابطه سنتي يكطرفه فرستنده- گيرنده رسانههاي قديم نيستيم و هر فرد همزمان ميتواند هم گيرنده و هم فرستنده باشد، بدين ترتيب مخاطبان نه تنها نقش فعالتري به عنوان دروازهبان در گزينش، تغيير و اصلاح مطالب پيدا ميكنند، بلكه حتي ديگر چيزي به نام بازخورد هم معني چنداني نخواهد داشت، چون بازخورد، واكنش گيرنده پيام بود به فرستنده در حالي كه ما امروز ديگر شاهد شخصيتهاي مستقلي به نام فرستنده و گيرنده نيستيم.